Death by jargon

Sa kurso nga journalism gipahimangno-an ang mga manunulat nga kinahanglan ang ilang istorya, sugilanon o report, masabtan sa mga magtutungha sa grade six. Nganong grade six man? Kay ang mga nakatungtong na sa grade six gituhoang kamao na mobasa ug mosabot apan gamay o kuwang ra ang ilang kasinatian o kasayuran. Kining maong klase sa reader o magbabasa swak o haum kaayo sa maxim sa journalism nga “maximum intelligence/minimal knowledge.” Mao nga ang trabaho sa reporter o manunulat dili lang ang paghatag og kasayuran kun dili ang paghatag og kahulogan ning maong kasayuran. Ug kini nga maxim (a principle or rule of conduct) o pamaagi dili lang alang sa taga-media. Kinahanglan usab kining sundon sa tanang mosibya og kasayuran, lakip na ang mga ahensya sa gobyerno nga gitagaan ning maong tahas. Kay kun pipila lang ka suhito ang makasabot sa mga termino nga imong gipasa, wala kiniy dakong tabang nga mahatag sa katilingban. Kining maong mga termino matawag nato og jargon, mga pulong nga may pipila lang ka sector sa katilingban ang nasayod.

Ang duha ka sikat nga jargon karon mao ang aftershock ug storm surge. Duha ka mga langyaw nga pulong nga nakapa-ulbo sa atong kaspa.

Matag uyog sa yuta, mobansiwag dayon sa mga taho ang pulong nga aftershock. Mao na ni ang bag-ong magic word sa pakalma. Mora bag may kalainan ang linog (earthquake) sa aftershock. Ah, aftershock ra to. Ra? Paghuman sa intensity 7.2 nga linog niadtong miaging buwan, gisundan kinig mga aftershock nga tag 5.6. Pero duna man say original nga linog nga mas minus og intensity kay sa aftershock. Daghang mga aftershock nga mas nakahatag og dakong kadaut kun itandi sa laing mga linog nga wala hinganlig aftershock. For all intents and purposes, ang aftershock linog lang gihapon.

Matud pa sa Wikipedia: “An aftershock is a smaller earthquake that occurs after a previous large earthquake, in the same area of the main shock. If an aftershock is larger than the main shock, the aftershock is redesignated as the main shock and the original main shock is redesignated as a foreshock. Aftershocks are formed as the crust around the displaced fault plane adjusts to the effects of the main shock.” Sa ato pa, surambao kining maong termino.

Ang laing makalibog nga pulong nga maoy hinungdan sa daghang kamatayon mao ang “storm surge.” Matud pa sa uban, maayo pa kuno og gihinganlan na lang kadtog tsunami kay namakwit pa unta ang tanan. Asa may mas dako, tsunami o storm surge? Dunay tsunaming dagko ug duna puy tsunaming gagmay nga ingon nga duna say storm surge nga dagko ug gagmay. Ang nakalahi ra nila mao ang hinungdan. Ang tsunami mamugna tungod sa linog samtang ang storm surge dala sa bagyo. Nakakita kitag mga hulagway sa kadaut nga dala sa tsunami apan ignoy intawn kayo kita ning storm surge. Mao nga diha pa kunoy gainom sa baybayon nga gahuwat sa pagdagsa ni Yolanda.

Maayo pag gihinganlan nila ang storm surge og Killer Waves kay bisag grade three mahadlok makadungog ning maong termino.